Frank Zappa is van alle markten thuis
By Zjakki Willems
In zijn 30-jarige carriere componeerde hij zowel voor rockgroepen als voor klassieke ensembles of big bands. Met zijn eerste (dubbel) lp Freak Out maakte hij al in 1966 komaf met de grenzen tussen rock, jazz, klassiek, rhythm & blues en avantgarde. Begin jaren tachtig bevestigde hij zich als een begenadigd gitarist. Tussendoor is hij ook nog actief als filmmaker en schrijver.
Zappa's nieuwste project heet The Yellow Shark. Het is een avondvullend spektakel met klassieke muziek door het Duitse Ensemble Modern en dans door het Canadese gezelschap La La La Human Steps. Op 17, 18 en 19 september wordt het opgevoerd in de Alte Oper in Frankfurt, op 22 en 23 september in de Philharmonie van Berlijn en op 26 en 27september in het Konzerthaus van Wenen.
De laatste jaren wordt Zappa meer en meer gevraagd als componist voor klassieke orkesten en ensembles, maar negatieve ervaringen met o. a. het Royal Philharmonic Orchestra en het London Symphony Orchestra maakten hem erg argwanend. Met het Ensemble Modern lijkt het echter wél goed te lukken.
Zappa: 'Omdat het Ensemble me de waarborg heeft gegeven dat er voldoende lang wordt gerepeteerd, twee weken in juli én dan nog een week of een tiental dagen in september. Dat is veel. Zo kan ik met het Ensemble Modern een graad van perfectie bereiken waar ik met andere orkesten niet aan toekom, simpelweg omdat die te weinig repetitietijd willen uittrekken.'
Is dat de enige reden voor je samenwerking met het Ensemble? Of kende je het al van vroeger?
'Nee,ik kende het niet. Dieter Rexroth van de Frankfurter Feste heeft me gecontracteerd. We hadden een gesprek, maar kwamen niet tot een akkoord. Later kreeg ik enkele CD's van het Ensemble te pakken en toen ik hoorde hoe goed die muzikanten speelden, dacht ik dat het toch mogelijk moest zijn om met hen iets te doen. Toen we het vervolgens eens werden over de repetitietijd, besloot ik met hen te gaan werken.'
Toch heb je vaak gezegd erg sceptisch te staan tegenover samenwerking met klassieke ensembles en orkesten ...
'In dit geval heb ik alleen mijn twijfels omtrent de overstap van Frankfurt naar Berlijn en Wenen. Dat zal heel moeilijk gaan. De concerten worden versterkt via een 6-kanaals-P A. Die moet telkens worden aangepast, want de zalen in Frankfurt, Berlijn en Wenen zijn onderling erg verschillend. Maar ik maak me geen zorgen over de muzikanten. Ik weet dat ze alles wat ik schrijf zullen kunnen spelen.'
Kan dit Yellow Shark-project vergeleken worden met andere van je klassieke composities?
Eigenlijk niet. Ten eerste zal de klank anders zijn door de specifieke instrumentatie. En ten tweede is de organisatie van dit project totaal verschillend van de voorgaande. De muzikanten zijn in juli vorigjaarvoor twee weken naar Los Angeles gekomen. Zo heb ik hen individueel kunnen beoordelen en heb ik kunnen horen wat ieders specialiteit was. Voor een componist is het handig om op voorhand te weten wat elke muzikant aankan. Tegelijk hebben we voor mijn synclavier samples gemaakt van alle instrumenten. Die verwerk ik in composities.
'Wat de titel Yellow Shark betreft, wil ik er op wijzen dat dat niet de naam van een bepaald stuk is, maar van het hele project. Het had evengoed The Purple Cucumber kunnen heten, om het even wat. Alles is beter dan An Evening With Frank Zappa. Er zitten zeer verschillende elementen in, van stukken met ingewikkelde ritmes tot composities zonder ritme. Ik wil niet alle titels opsommen, maar laat mij maar een paar voorbeelden geven. Een van de nieuwe composities heet Food Gathering In Post-Industrial America. Het idee daarachter is dat wij evolueren ma-ar een post-industriële samenleving, een land waar iedereen zich bezighoudt met elkaar diensten te verlenen en met de consumptie van produkten die door anderen worden gemaakt. Deze compositie is opgebouwd rond de kleine wanhoopsdaden van mensen op zoek naar eten. En telkens iemand iets eetbaars vindt, roepen de muzikanten: Wooo. Een ander stuk van The Yellow Shark is Outrage At Valdez, dat ik oorspronkelijk geschreven heb voor een documentaire van de Cousteau Society over de ramp met een olietanker in Valdez/ Alaska.'
Outrage At Valdez is een stuk voor synclavier. Wordt het in The Yellow Shark door het Ensemble gespeeld?
'Ja. Bovendien werden er in de documentaire van de Cousteau Society slechts 50seconden van gebruikt, maar het hele stuk duurt 7 minuten.'
Ga je The Yellow Shark ook dirigeren?
'Twee of drie stukken, telkens improvisaties. De rest wordt geleid door de vaste dirigent van het Ensemble, Peter Rundel.'
En zingen? Of gitaar spelen?
'Nee.'
Speel je nog gitaar?
'Nee, maar ik zeg niet dat ik nooit meer gitaar ga spelen.'
Er doet een Canadees dansgezelschap mee, La La La Human Steps. Was dat jouw keuze?
'Ja. Ik had een videotape van hen gezien en vond hen heel speciaal. Ik zag hun stijl wel passen bij wat wij gaan doen. Ze zullen op twee of drie nummers dansen, o. a. op Beat The Reaper, een compositie voor tape-recorder.'
Wordt The Yellow Shark opgenomen?
'Alle concerten worden opgenomen, want vanwege de improvisaties zullen ze allemaal anders zijn. Ik denk dat ik voldoende opnamen zal hebben voor twee CD's. Die komen volgend jaar uit.'
Ga je nog video's uitbrengen?
'We werken momenteel aan een documentaire over het Yellow Shark-project. En waarschijnlijk komt er volgend jaar ook een home-video van het concert zelf.'
Je bent altijd erg tegen bootlegs geweest, maar onlangs gaf je FOO-EEE Records de toestemming om legaal twee series van elk tien bootlegs uit te brengen. Geef je die daarmee geen zekere geloofwaardigheid?
'Nee, ik zeg alleen maar dat degene die per se een bootleg wil die van FOO-EEE moet kopen, want dan worden tenminste de royalties betaald.'
Waarom poets je die bootlegs dan niet eerst wat op?
'Het is niet mogelijk die op te poetsen. Ze werden opgenomen met kleine recordertjes. Van slechte opnamen kan je geen goede maken. Die kunnen alleen maar digitaal wat worden opgekalefaterd.'
Maar zelfs de songtitels zijn vaak verkeerd ...
'Je moet goed begrijpen hoe die series tot stand zijn gekomen:ik heb die platen nooit gehoord!Een kerel van FOO-EEE kiest ze uit. Mijn enige inbreng was de goedkeuring van de verpakking. Ik heb niet één van die bootlegs gehoord!'
Je hebt jarenlang geageerd tegen censuur van rockplaten. Gaat die strijd nog door?
'Ik vrees dat er niet veel meer aan gedaan kan worden, zeker als meneer en mevrouw Gore in het Witte Huis terechtkomen.' [Tipper Gore is een van de pleiters voor censuur van rockteksten; haar man Albert Gore is nu running mate voor de Democratische. presidentskandidaat Bill Clinton.]
Het wordt dus een moeilijke keuze tussen Clinton en Bush?
'Ik vertrouw geen van beiden. Het is een keuze tussen Tweedledum en Tweedledee.'
Je wilde zelf opkomen als presidentskandidaat, maar om gezondheidsredenen [Zappa heeft prostaatkanker] heb je af gehaakt. Mocht je toch ooit president worden, wat zou dan je programma zijn?
'Het eerst wat ik zou doen, is het aantal advocaten zoveel mogelijk beperken. Een van de problemen van de Verenigde Staten is dat we naar een wetteloze maatschappij afglijden. En een van de redenen daarvan is dat er te veel wetten zijn. Die worden gemaakt door advocaten die in het parlement zetelen. Er zijn nu zoveel wetten dat niemand er nog uitkomt. Iedereen overtreedt ze, zonder het zelf te weten. Zo worden de Verenigde Staten een land van criminelen. Alleen kunnen de rijken zich vrijkopen. Wie geen geld heeft, wordt vervolgd voor overtredingen die hij of zij heeft begaan zonder het te weten. De Federale Regering is momenteel een mislukking. Er zal heel wat maatschappelijke bouwkunde nodig zijn om de burgers opnieuw te laten geloven dat de Verenigde Staten nodig zijn.'
Je hebt ook veel belangstelling voor Europese politiek. Op 24 juni vorig jaar, de dag dat de Sovjet-troepen officieel Tsjechoslowakije verlieten, gaf je je fans in Praag de volgende boodschap: Keep your country unique ...
'Ik ben pro landen die hun eigenheid bewaren. Maar dat betekent niet dat ik voor rauw en mateloos nationalisme ben. Een land kan zijn eigenheid bewaren en toch met andere landen samenwerken. Het is een vergissing dat Tsjechoslowakije wordt opgesplitst. Etnische argumenten zijn altijd verkeerd. Met geweld kan men geen onrechtvaardigheden goedmaken die zich eeuwen geleden hebben voorgedaan. Het is fout wat zich afspeelt in Joegoslavië en in sommige delen van de ex-Sovjetunie. Daarmee los je de eeuwenoude wrok niet op. De wereld is te broos, te ingewikkeld om nog in kleinere stukken te worden opgedeeld.'